Echtscheiding

Dit artikel is eerder verschenen in TvC | juni nr. 2 2018

Een echtscheiding is een van de meest ingrijpende gebeurtenissen in een familie. Zowel voor ouders als voor de kinderen. In het scheidingsproces raken mensen aan de kern en essentie van het leven: wat ouders doorgeven aan hun kinderen rond veiligheid, binding en emotionele ontwikkeling. Veel mensen hopen met een scheiding dat oplossingen om weer gelukkig te worden van buiten komen maar leren gaandeweg: ik moet eerst naar mezelf kijken. Welke pijn is van mij en welke is van de ander? Wanneer mensen dat niet kunnen – om welke reden dan ook – geven zij een deel van die pijn weer door aan hun kinderen. En die zullen daar in hun leven op hun beurt hun weg mee moeten vinden.

Mediator Martine Stavenga en kindercoach Majorie Lucas hebben ieder een andere ingang in het scheidingsproces maar dragen beiden bij aan de veilige basis voor kinderen. De mediator luistert naar beide partners, stelt in overleg met beiden een ouderschapsplan en het scheidingsconvenant op en bespreekt zaken op het gebied van alimentatie en de woning. Zo wordt voor beide ex-partners een zo goed mogelijke basis gelegd om hun leven voort te zetten, ook in de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor hun kinderen. Het ouderschapsplan is daarom onderdeel van het convenant. Hierin worden alle afspraken rond de kinderen vastgelegd, zoals het zorgschema, de kinderalimentatie, vakantieplanning, vieren van verjaardagen, afspraken met de kinderen over telefoongebruik en bedtijden.

De kindercoach schept voor de kinderen een veilige plek om de scheiding te verwerken. Ook daarbij hebben de ouders uiteraard een belangrijke rol want uiteindelijk gaat het om de dagelijkse (emotionele) veiligheid bij de kinderen thuis.

Echtscheidingsmediator

Mediation is een vorm van bemiddeling bij conflicten waarbij een neutrale bemiddelingsdeskundige – de mediator – de onderhandelingen tussen partijen begeleidt, om vanuit hun werkelijke belangen tot gezamenlijk ondersteunde en voor ieder van hen optimale resultaten te komen. Martine Stavenga is MfN geregistreerd echtscheidingsmediator.

Wat is jouw motivatie om echtscheidingsbemiddelaar te zijn? “Het goed regelen voor de kinderen is voor mij een belangrijke motivatie. Om iets toe te kunnen voegen in een situatie waar voor alle betrokkenen de vertrouwde wereld uit elkaar valt.

Als ik in dat proces iets kan geven aan steun en duidelijkheid, geeft dat voldoening. Bij een scheiding stort alles in en moeten de ex-partners ieder weer terug naar zichzelf om een nieuwe basis te creëren waarin ze ook – weer – de veilige basis voor hun kinderen kunnen zijn. Ondertussen loopt het dagelijkse leven door. Het is belangrijk dat ouders zich in dit hele proces bewust zijn van wat de scheiding voor hun kinderen teweegbrengt. Welke rol ze hebben naar de kinderen en daarom naar elkaar? Gelukkig zijn er heel veel ouders die dat goed kunnen.”

Wat is jouw rol?

“Degenen die de echtscheiding aangaan zijn de twee partijen. Alle andere volwassenen die erbij betrokken zijn, vaak (groot)ouders, nieuwe liefdes, en de sociale omgeving zijn wel betrokken maar geen partij. Er moet uiteindelijk een overeenkomst getekend worden tussen twee mensen die verantwoordelijk zijn voor hun besluiten. Wat je goed voor ogen moet houden is dat het de verantwoordelijkheid van mensen zelf is waar zij hun handtekening onder zetten. Het is hun scheiding, zij zijn de ouders van hun kinderen; ik faciliteer dat proces. De kinderen zijn daarin uiteraard wel partij. In die zin dat zij het recht hebben om gehoord te worden en betrokken te worden bij het ouderschapsplan.”

Mediation moet leiden tot een door betrokken partijen gedragen resultaat. Hoe doe je dat in een situatie waarin de wereld van zo’n gezin is ingestort

“Tijdens de mediationopleiding wordt vaak aangegeven dat je bij mediation het beste kan beginnen bij het gemeenschappelijk belang. Bij een echtscheiding zijn dat de kinderen. Volgens mij is dat bij scheidingsbemiddeling echter helemaal niet zo vanzelfsprekend. Hoewel iedere ouder van zijn kinderen houdt en het zo goed mogelijk wil doen, zijn mensen vooral erg met zichzelf bezig, en daar begin ik dan dus ook mee. Hun eerste zorgen zijn: Red ik het straks wel? Hoe gaat dat financieel? Waar ga ik wonen? Wanneer je basisveiligheid niet verzekerd is, je in het ongewisse bent ten aanzien van je plek en wat je te besteden hebt, kan je overmand worden door paniek. Het is moeilijk praktische beslissingen te nemen vanuit deze onzekerheid. Daarom is het in veel gevallen zinvoller om die kwesties als wonen, inkomen en alimentatie eerst te bespreken en daarin zoveel mogelijk duidelijkheid te scheppen. Als je weet dat je, praktische gesproken, voor jezelf kunt zorgen, dan zijn veel angsten weggenomen, ontstaat er weer ruimte en kun je ook beter voor de kinderen zorgen.”

“Omdat een scheiding een zeer stressvolle gebeurtenis is, word je teruggeworpen op je overlevingsmechanisme. Dan tref je als mediator wel eens situaties waarbij een ouder zelf een vechtscheiding van zijn eigen ouders heeft meegemaakt, en dat niet goed heeft kunnen verwerken. Deze oude gevoelens kunnen in een eigen scheidingsproces opnieuw in de weg zitten. Je ziet dan wel eens extreme reacties die meer te maken hebben met de pijn van vroeger dan met wat er op dat moment speelt. De desbetreffende ouder is zich daarvan niet altijd bewust, maar dit kan wel escalatie veroorzaken. Als deze ouder niet openstaat voor zelfreflectie, voor het onder ogen zien van zijn eigen aandeel, dan kun je als bemiddelaar nog zo veel willen doen voor de ouders en hun kinderen, maar ben je beperkt. Dat is het frustrerende deel van ons werk: we willen allemaal iets toevoegen, maar het is een proces dat bepaald wordt door de interne drijfveer van de ouders. Ik kan als bemiddelaar mensen niet verplichten het oude leed aan te gaan en dus ‘emotioneel volwassen’ te worden. Iemand gaat pas met zichzelf aan het werk als hij daar aan toe is of zelf een behoefte voelt. Het vraagt echt wel wat om naar jezelf te kijken, zeker in een situatie waarin boosheid en verdriet de hoofdrol spelen.”

Je ziet als mediator veel maar hebt ook een beperkte rol. Hoe ga je daar mee om?

“In een setting waar mensen zich afgewezen voelen, zich verlaten voelen, of in paniek zijn, is veel tijd nodig. De emoties en de praktische zaken lopen maar al te snel door elkaar; ze zijn ook met elkaar verweven. In de beperkte uren ben ik vooral bezig om die twee processen uit elkaar te halen, en dat is ook een van de moeilijkste kanten van het begeleiden van echtscheidingen.”

“Wat ik in de loop van de tijd geleerd heb, is dat ik de grens goed in de gaten moet houden: wat is mijn verantwoordelijkheid en wat is de verantwoordelijkheid van de ander? Ik zie die worsteling ook bij collega’s die nieuw in het vak zijn. Je hebt je diploma familiemediator en vaak ook een persoonlijke motivatie en geschiedenis om het goed te willen doen. Je wilt de scheiding tot een goed einde brengen: een goed ouderschapsplan en convenant opstellen waarin voor beide partijen alles evenwichtig verdeeld is. Maar dan nog, het verschil tussen de theorie en de praktijk is de praktijk.”

Wat kun je wel doen?

“Ik hoop dat ik, naast het goed regelen van de praktische zaken, met name voor de kinderen, hier en daar een duwtje kan geven dat een inzicht oplevert over wat men aan het doen is. Ik doe dat door een spiegel voor te houden. Ik kan mensen wijzen op de verschillende rollen die ze hebben, op de – financiële – consequenties van hun keuzes, op de rechtvaardige verdeling, op de mogelijkheden die regelgeving biedt om voor beiden een nieuw bestaan op te bouwen. En verder is het mijn rol om met de ouders de praktische basis zo goed mogelijk te leggen zodat er een stabiele situatie voor de kinderen komt. En wat belangrijk is: ik moet eerlijk zijn. Ook naar mezelf: soms is een zaak gewoon echt niet mediabel.”

Mag je als mediator de kinderen die niet aanwezig zijn in het gesprek vertegenwoordigen?

“Dat is wel een spanningsveld. Ik heb misschien wel een oordeel over hoe mensen met hun kinderen omgaan, maar is mijn manier beter? Ik stel dan wel de vraag: is het in het belang van je kinderen dat je deze keuze maakt?

Als ik de indruk heb dat kinderen in de knel komen, bied ik aan om een gesprek met de kinderen te hebben zonder dat hun ouders daarbij zijn. Ik werk samen met een kindercoach en -behartiger naar wie ik kan doorverwijzen. Ik kan wijzen op de informatie voor kinderen op de website van Villa Pinedo. Maar ook daarin ben ik afhankelijk van de toestemming van de ouders. Soms zet ik de brief van kinderen aan hun gescheiden ouders van Villa Pinedo in [zie kader Kinderen voor kinderen]. Ik geef hem en vraag om hem aandachtig te lezen, en dan nog eens over hun houding en keuzes na te denken. Ook tijd kan soms veel doen. Op basis van mijn ervaring plan ik soms wat verder in de tijd. De besproken zaken kunnen dan beter indalen en een volgend gesprek verloopt dan constructiever. Als het echt nodig is kan ik natuurlijk een melding doen. Gelukkig heb ik dat in mijn mediationpraktijk zelden meegemaakt. Vaak is er in gezinnen waar dingen spelen als verslaving of geweld al hulpverlening voor de kinderen.”

Wat doe je als er al een nieuwe partner in beeld is?

“Ik sta er vaak verbaasd over hoe snel sommige mensen weer denken aan samenwonen, en denken dat hun kinderen zich daar wel in zullen voegen. Ouders kunnen daar heel egoïstisch in zijn. Dat komt dan vaak ter sprake bij het opstellen van het ouderschapsplan. De scheiding is nog niet geregeld en de kinderen zijn al voorgesteld aan een nieuwe partner. Wat wordt de rol van de ‘nieuwe ouder’? Wanneer en hoe breng je de kinderen op de hoogte van het bestaan van de nieuwe ouder? Kinderen willen graag dat beide ouders gelukkig zijn, maar dat betekent nog niet dat ze een huis willen delen met een andere ouder en zijn of haar kinderen. De impact daarvan is erg groot. Wat ik daarvan vind doet er in feite niet toe, maar ik kan wel opnieuw de spiegel voorhouden met de vragen: Waarom zo’n haast? Wat is het belang van de kinderen hierin? Wat als de kinderen zich gaan hechten aan de nieuwe partner en kinderen, en de relatie blijkt toch niet bestendig te zijn?”

KIES-coach

Marjorie Lucas is integratief kinder- en jongerentherapeut en werkt als KIES-coach. Voor kinderen die met een echtscheiding te maken hebben werkt zij met het programma Kinderen In EchtscheidingsSituaties. In kleine leeftijdsgroepen komen kinderen zes tot acht keer bij elkaar om samen te praten, spelen, tekenen en schrijven over hun situatie. Soms werkt een KIES-coach samen met een school.

Wat houdt de KIES-methode in?

“Deelname aan de KIES-training biedt kinderen herkenning, verwerking, antwoorden op vragen, gereedschappen om met de veranderde situatie om te gaan en een beter begrip van de scheiding. Kinderen onderzoeken hun eigen situatie en leren kiezen voor gevoelens, gedachten en gedrag die bij hen passen, zodat zij weer grip krijgen op hun leven. De kinderen worden geholpen met het leren verwoorden van wat er in hen om gaat aan vragen, zorgen en behoeftes. Hierdoor kan het contact tussen ouders en kinderen opnieuw versterkt worden en leert het kind waar het om hulp kan vragen. KIES is er in eerste instantie voor de kinderen. Door hun gevoelens en behoeftes te ervaren en erover te praten, zal de communicatie met de ouders verbeteren. Alles wat wordt besproken blijft binnen de groep. Kinderen kunnen er uiteraard voor kiezen om hun ouders over de bijeenkomsten te vertellen. Het spreekt voor zich dat de KIES-coaches en de ouders hier zorgvuldig mee dienen om te gaan.”

Hoe is het met de betrokkenheid van de ouders?

“Voordat een kind kan starten met een KIEStraject is er altijd een informatiebijeenkomst met de ouders. Er wordt uitgelegd hoe er met de verhalen van de kinderen over de scheiding wordt omgegaan. Niet in de laatste plaats omdat ouders het vaak erg spannend vinden dat hun kind met anderen gaat praten over de scheiding en de thuissituatie. Als ouders toestemming voor deelname weigeren is dat vaak uit angst over wat er met de informatie gebeurt of uit schaamte over wat er allemaal is gebeurd. Het is belangrijk dat de ouders de KIES-coach vertrouwen en weten dat de coach niet op zoek is naar de waarheid, maar naar het verhaal van het kind vanuit zijn beleving.” “Een belangrijk doel voor mij persoonlijk is dat je middels KIES ook met ouders in contact komt en hen tools kan geven, waardoor ze meer duidelijkheid krijgen over hun verschillende rollen die ontstaan na de scheiding. Je bent ouders en ex-partners. Wat hoor waar thuis? Past het bijvoorbeeld bij ouderschap om moeder niet te informeren over een ouderavond? Of heeft het ‘niet willen informeren’ te maken met pijn die hoort bij het ex-partnerschap? Door ouders hierin meer inzicht te verschaffen en handvatten aan te reiken, hoop ik een opening te creëren naar een betere verstandhouding, als deze er nog niet was.”

Wat is het belangrijkste voor jou om aan te werken met kinderen van gescheiden ouders?

“Een van de belangrijkste krachten van KIES is, in mijn beleving, het contact met lotgenoten. Je bent niet alleen. Alleen een lotgenoot weet wat je echt voelt. Wat jij werkelijk doormaakt, en hoe ingewikkeld het allemaal kan zijn om te leven in meerdere huizen. Het is belangrijk voor kinderen om te kunnen praten over hun situatie zonder bang te zijn om een van de ouders tekort te doen. Dat kan in de groep; ze hoeven even geen rekening te houden met hun ouders. Kinderen willen graag dat het – weer – gezellig en fijn is thuis. Het is moeilijk voor hen om op een andere manier te kijken dan vanuit hun eigen kwetsbare positie. Meestal kunnen ze niet overzien wat het betekent om een scheiding mee te maken, bijvoorbeeld voor hun basisgevoel van veiligheid. Vaak geven ze zichzelf een grotere rol in het hele echtscheidingsgebeuren dan de werkelijkheid is. Ze hebben geen verantwoordelijkheid over de scheiding en zijn er zeker niet de oorzaak van.”

Welke rol speelt de brief van de kinderen van Villa Pinedo?

“Wij lezen met de kinderen in de groep de brief en naar aanleiding daarvan vullen ze een vragenlijst in. Wat herkennen ze uit de brief? En wat niet? Wie herkent dat nog meer? Hoe zou je dat kunnen oplossen? De brief is een prachtige werkvorm binnen de KIES-groepen die ik begeleid. En kan ook bij ouders iets in beweging brengen wanneer de kinderen de brief meenemen. Soms durven kinderen dat ook niet. Dat vind ik pijnlijk om te zien. Juist die kinderen kunnen de veilige plek van de KIES-groep goed gebruiken.”

Ericka Kuyters is zelfstandig coach en eigenaar van lifelab. Daarnaast is ze redactielid van het Tijdschrift voor Coaching.